İran'da neler oluyor? Eylemler ne zaman başladı? İşte 5 soruda İran'da yaşananlar...

İran'ın kuzeydoğusunda Meşhed'de başlayıp, Kirmanşah, Reşt, İsfahan ve Kum'a yayılan gösterilere binlerce kişi katıldı. Birçok şehirde çok sayıda kişinin gözaltına alınırken eylemler Tahran’a sıçradı, 2 kişi hayatını kaybetti.

İran İçişleri Bakanı Abdülreza Rahmani-Fazli, halka 'yasa dışı gösterilere katılmamaları' çağrısında bulundu, aksi halde 'kendileri ve diğer vatandaşlar için sorun yaratabileceğini' söyledi. Diğer yandan bugün, 2009 yılında rejim destekçilerinin düzenlediği gösterileri anma amacıyla yüzlerce kişi de İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e destek için sokaklara çıktı.

Muhafazakâr eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın yeniden seçildiği 2009 yılındaki seçimlerde hile yapıldığı iddiasıyla protestolar düzenlenmiş hem rejim yanlıları hem rejim karşıtları sokaklara çıkmıştı. Bugünkü anma gösterileri, muhalif eylemlerin başladığı Perşembe gününden önce planlanıyordu.

Gösteriler nasıl başladı?
Gösteriler Perşembe günü ülkenin en büyük ikinci şehri Meşhed'de giderek kötüleşen ekonomik durumu protesto amaçlı başladı. Ülkenin çeşitli şehirlerinden düzenlenen gösterileri tetikleyen sebepler yükselen, enflasyon, işsizlik ve yolsuzluk. İran uzun süredir ağır yaptırımlar altında ekonomik sıkıntılar çekiyor. Ülkede işsizlik bu yıl resmi rakamlara göre yüzde 12,4'e çıktı.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise ABD öncülüğündeki Batılı güçlerle yapılan nükleer anlaşma sonucu ekonominin kısa sürede düzeleceğini söylüyordu. Bir haftada yumurta fiyatının iki kat arttığı ülkedeki ekonomik talepler, hükümet politikalarına yönelik öfkeye dönüştü. Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, yükselen enflasyonu, artan fiyatları kontrol edememekle eleştirildi. Sert sloganlar' atmakla suçlanan 52 kişi gözaltına alındı. Kirmanşah, Reşt, İsfahan ve Kum'da yüzlerce kişi sokaklara çıktı.

Sosyal medyada paylaşılan videolarda başkent Tahran'da yoğun güvenlik önlemleri alındığı görüldü. Bazı bölgelerdeki gösterilerde hükümet yetkililerine siyasi tutukluların serbest bırakılması ve polis şiddetine son verilmesi çağrıları yapıldı.

Göstericiler neden sokakta?
Kötüleşen ekonomik şartlar ve yolsuzluk karşıtı başlayan gösteriler siyasi taleplere dönüştü. Sokaklarda yalnızca Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye değil, aynı zamanda İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'e karşı da sloganlar atıldı. Ülkenin güçlü din adamlarının yaşadığı Kum'da da gösteriler olduğu ve "Halk yalvarıyor, din adamları Allah gibi davranıyor" sloganları atıldığı bildirildi.

İran'ın dış politikasına da tepki var. Meşhed'de bazı göstericiler hükümetin Orta Doğu ülkelerine müdahalesine "Hayatım Gazze için değil, Lübnan için değil, İran içindir" sözleriyle gösterdi. Sokaklar, hükümetin iç politika sorunları yerine dış politikaya ağırlık verdiği eleştirisini yapıyor.

Sosyal medyada paylaşılan bazı videolarda göstericilerin "Suriye'yi bırak bizi düşün" sloganları attığı görüldü. İran ayrıca Yemen'de Suudi öncülüğündeki koalisyona karşı savaşan Şii Husi milislerine silah temin etmekle de suçlanıyor. Tahran bu iddiaları sıklıkla reddetti. İran'ın ayrıca Lübnan'daki Şii müttefikleri Hizbullah'a da silah verdiği söyleniyor.

Gösteriler büyüyor mu?

Hükümetin protesto gösterilerini yasa dışı ilan etmesine rağmen sosyal medyada sokağa çıkılması çağrıları yapılıyor. Ülke genelinde en az 7 şehirde sokak eylemleri düzenlendiği bildiriliyor. Göstericilerin sayılarının bazı bölgelerde 100'den az bazı bölgelerde ise binlerce olduğu söyleniyor. Ama şimdilik gösterilerin kitlesel bir harekete dönüştüğünü söylemek zor.

Protesto gösterilerine İran ne diyor?
Resmi yayın kuruluşu IRIB'in aktardığına göre Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri, gösterilerin arkasında muhaliflerin olduğunu söyledi. Cihangiri, "Bu ülkedeki bazı olaylar, ekonomik sorunlardan kaynaklanıyor ama bunların arkasında başka bir şey var gibi görünüyor. Bunu yaparak hükümete zarar vereceklerini düşünüyorlar ama karlı çıkanlar başkaları olacak" diye konuştu.

Tahran valisi, bu tip eylemlere ana yollarda konuşlanan polisin müdahale etmesi gerektiğini söyledi. Meşhed'deki yetkilileri protestoların 'devrim karşıtı unsurlar' tarafından düzenlendiğini söyledi. Meşhed'de çekilen ve sosyal medyada paylaşılan videolarda göstericilere tazyikli suyla müdahale edildiği görüldü.

ABD İran'daki gösterilere ne tepki verdi?

ABD Başkanı Donald Trump, Twitter hesabından paylaştığı mesajda şu ifadeleri kullandı: "Rejimin yolsuzluklarından ve ülkenin varlığını yurt dışında terörizme harcamasından bıkmış olan İran vatandaşlarının barışçıl protestolarıyla ilgili bilgiler geliyor. İran yönetimi, kendini ifade hakkı da dahil kendi halkının haklarına saygı göstermelidir. Dünya bu süreci izliyor."

İran'da gösteriler sürüyor. Son olarak Tahran'da 2 kişi hayatını kaybetti.